Bert van Meteren: geestelijk vader van Gorkum als beeldenstad
17-06-16
Op de dag voor Koningsdag werd op de Dalemwal in Gorinchem een mal onthuld van een sculptuur van de Japanse beeldhouwer Hiroshi Mikami (1942-1992). Binnenkort krijgt het kunstwerk zijn definitieve structuur in gietbeton.
De ceremonie vond plaats om luister bij te zetten aan de koninklijke onderscheiding (lid Oranje Nassau) van Bert van Meteren (87), de geestelijke vader van Gorinchem als beeldenstad met een internationale allure. Het werk van zijn goede vriend Hiroshi werd hem aangeboden om in de toekomst geplaatst te worden op de Dalemwal of elders in de stad. Van de kunstenaar bevindt zich op de Rivierdijk in Sliedrecht een marmeren ‘zuil’ uit 1979.
De halve wereldatlas
Ik behoor al heel lang tot het netwerk van Bert, zoals Hiroshi er bij leven toe behoorde – hij logeerde enige tijd bij Bert in Arkel – en zoals vele kunstenaars, kunstofficials en mensen op culturele sleutelposities ertoe behoorden of nog steeds behoren. In Duitsland, Servië, Polen, Italië, Scandinavië, enzovoort, kortom de halve wereldatlas. En laten wij onze eigen twaalf provincies niet vergeten; het Symposion van 2015 was een panorama van honderden kunstwerken uit deze regio’s.
Het is zeker curieus dat zo veel intelligente mensen zo vaak gehoor gaven aan zijn soms schijnbaar van realiteitszin gespeende verzoeken. Uit respect voor zijn enthousiasme en idealisme, en omdat zij voelden dat het ergens over ging. Vooral daardoor is de buitenruimte in Gorinchem een bakermat geworden van het geometrisch constructivisme, de stroming die voor Bert een haast religieuze beleving heeft.
Hoe het begon
In 2005, toen ik met hem het boek ‘Werken aan de toekomst van een cultuurstad’ maakte, heb ik op straat aan willekeurige inwoners gevraagd wat zij vonden van al die vierkanten, bollen en rechte lijnen in hun stad. Zij zouden ze niet willen missen. Meest gegeven antwoord: het hoort bij Gorkum. In dat jaar 2005 ben ik vaak met hem over de Banneweg naar de stad gereden, langs een van de meest intrigerende kunstwerken in de openbare ruimte in Nederland. Een installatie van kruislings geplaatste aluminium staven (120 cm lang) in de middenberm over een afstand van 236 meter. Een meesterwerk, vind ik, uit 1974 van de Franse kunstenaar François Morellet, die eind april op 90-jarige leeftijd overleed. In feite was dit werk het begin van Gorinchem als stad van de kunst, waarbij wij niet de rol die toenmalige lokale kunstenaars als Ad Dekkers, Jan van Munster en Boezem hebben gespeeld, uit het oog mogen verliezen. En de rol van het plaatselijke bedrijfsleven.
Internationaal unicum
Want 1974 was een kanteljaar. De conservatieve en zeer autoritaire burgemeester Ridder van Rappard was vertrokken. In de langdurige periode waarin hij de scepter zwaaide, hadden kabouters en (beeldjes van) honden en katten de stad veroverd. Velen schaamden zich voor het imago van hun stad. Niet alleen kunstenaars, vooral ook ondernemers. Het leidde tot het eerste Symposion waarbij zestien internationale kunstenaars grote objecten ontwierpen en uitvoerden in Gorkumse bedrijven.
Die samenwerking op deze schaal tussen kunst en bedrijfsleven was toen ongekend in Nederland en en is het eigenlijk nog steeds. Het was een internationaal unicum. Bert van Meteren die destijds als tijdschriftenman bij Wegener een reputatie had verworven, voerde met een clubje medestanders de regie. Vele sculpturen die toen gemaakt werden, bevinden zich in de stad.
DE WEG NAAR DE KUNST IN GORINCHEM. DE INSTALLATIE VAN FRANÇOIS MORELLET UIT 1974 LANGS DE BANNEWEG. JOOP VAN METEREN, DE ZOON VAN BERT, PLAATSTE DESTIJDS DE KRUISLINGS GERANGSCHIKTE ALUMINIUM STAVEN IN DE MIDDENBERM OVER EEN AFSTAND VAN 236 METER.
De directeur van de kunst in Nederland
Het is duidelijk dat Bert van Meteren na 1974 niet heeft stil gezeten. Dat heeft niet alleen tot de Symposions in 2005 (100 kunstenaars, 16 locaties) en 2015 (panorama van de kunst uit de twaalf provincies) geleid, maar ook tot vele nieuwe beelden in de stad. Hij heeft daardoor een grote reputatie verworven, niet alleen in zijn eigen omgeving, ook ver daarbuiten. Toen ik enkele jaren terug op de kunstbeurs in Basel de stand bezocht van een grote galerie uit Seoul, ging het als snel over Gorinchem. Natuurlijk, want dat is de geboortestad van Hendrick Hamel, de VOC-officier die beschouwd wordt als de Columbus van Korea. Koreanen zijn gevoelig voor hun eigen geschiedenis.Opeens noemde een dame Bert van Meteren. Stralend zei zij: ‘Dat is de directeur van de kunst in Nederland.’ Nederland zou daar niet mee gestraft zijn.
BURGEMEESTER GOVERT VELDHUIJZEN VAN GORINCHEM HEEFT BERT VAN METEREN DE KONINKLIJKE ONDERSCHEIDING OPGESPELD.
TEKST: JAN DONIA
FOTOGRAFIE: JOOP VAN METEREN